Scleroderma citrinum

Foto: Gele aardappelbovist met Kostgangersboleet (Boletus parasiticus)
Laegieskamp, KNNV-Gooi excursie, 3 sep 2011

Gele aardappelbovist
(Scleroderma citrinum)
NMV Ga 228040

Deze website richt zich primair op de groot-regio Amsterdam, en het Gooi


Veldkenmerken:
Geen steel, grove schubben. Op beide kenmerken rusten beperkingen. Weliswaar heeft de Gele aardappelbovist vaak een boon- of niervormige gestalte, met een aansnoering in het midden, met daaraan een wortelstreng, maar die streng is soms zo dik dat er een steel lijkt te zijn.
Grove schubben is ook maar een uitdrukking. De Gele heeft allerlei soorten wratten, pukkels, en andere uitsteeksels. Een veel voorkomende is de piramidale wrat. Natuurlijk is het ook een kwestie van kijken naar wat je ziet, en inlegkunde. Als je kijkt naar de groei, dan zijn het geen wratten maar eilandjes tussen de barsten in de huid. Als je naar de uitsteeksels zelf kijkt dan zijn die eilandjes iets hoger gelegen, ruw aanvoelende wratten. Grove schubben zijn niet altijd zo grof.

Er bestaat een Stekelige aardappelbovist (Scleroderma echinatum) die geheel is bedekt met aaneengesloten piramidale stekeltjes (of wratjes) van zo'n 1.5 tot 2 mm maximale hoogte, maar verder valt binnen de reeks van verschijnselen die wij Gele aardappelbovist noemen. Het is goed mogelijk dat wat wij Gele aardappelbovist hebben leren noemen in feite een soortgroep (een complex) is.

In Amerika bestaat er nog een soort met verspreid staande platliggende en piramidale schubjes. Scleroderma texense, een soort die met kaliloog (KOH) geel tot rood verkleurt.

En dat geeft te denken. Zien we alleen wat we geleerd hebben om te zien? Zien we alleen wat we willen zien? Kijken we wel oplettend genoeg naar Gele aardappelbovisten?

Biotoop:
Zure bodem, in bossen, soms op verteerd hout, leeft samen met o.a. eik en berk.
Het is een soort met een veel langer seizoen dan andere Aardappelbovisten (zomer tot vroege winter). Andere soorten zijn beperkt tot alleen het herfst seizoen.

Scleroderma citrinum

Foto: Gele aardappelbovist
(6 cm doorsnee), Zwaluwenberg,
15 sep. 2011

Scleroderma citrinum or echinatum

Foto: Gele of Stekelige aardappelbovist
(1,5 cm doorsnee), De Lutte,
3 okt. 2011

Scleroderma citrinum

Foto: Gele aardappelbovist
(14 cm doorsnee), Zwaluwenberg,
15 sep. 2011




Van 1999 -2006 zag ik Gele aardappelbovist opmerkelijk vaak, met name in zomereiken-berkenbos (zuur strooisel) en ook wel in beukenbossen in de buurt van akkers (zure mestlucht). Sindsdien zie ik ze ook veel bij Grove den staan.

Scleroderma citrinum

Foto: Zwaluwenberg,
15 sep. 2011

Scleroderma citrinum

Foto: Vijlner bos,
10 dec. 2011

Scleroderma citrinum

Foto: Vijlner bos,
10 dec. 2011



Regio (vier van de vijf soorten komen voor):

Voor Diemense vindplaatsen van de Gele aardappelbovist moet je naar het landgoed Betlem (tegenwoordig een stoeterij, en niet toegankelijk).

aardappelbovisten veldkenmerken tabellarisch geordend

soort wanddikte bij krabben huidkleur wortel schubben grondsoort boompartner
Gele > 1 mm geel geel klein onregelmatig grofgeschubd kalkarm zand eik, berk
Stekelige* > 1 mm geel geelbruin klein gedrongen piramidaal gestekeld voedselrijk eik
Uiige > 1 mm rood bruin zeer variabel niet tot fijn geschubd kalkarm zand onbekend
               
Kale <= 1 mm bleekgeel bruin zeer variabel schilvers rond apex zand, humus gemengd loof, linde
Kleine <= 1 mm rood bruin klein <0.5mm, aanliggend, geel omringd voedselrijk, kalkrijk eik
Wortelende <= 1 mm rood bruin zeer variabel >1mm, opstaande randjes voedselrijk eik, linde

* Stekelige aardappelbovist (Scleroderma echinatum) microscopische nadeterminatie, exemplaar naar Nationaal Herbarium


Werkwijze
Bij deze tabel behoort een standaard werkwijze.

  • Krab en stel de dikte vast halverwege de bolling van het vruchtlichaam
  • Loep (10x): bekijk de zijkant van het vruchtlichaam: helemaal kaal (Kale), hier en daar een schub (Uiige) of schubbig?
  • Bekijk de schubben bovenop: alleen schilvers (Kale), 2 mm dik of meer: Gele, minder overige soorten.
  • Schubben aanliggend (Kleine, Uiige) of met opstaande randjes (Wortelende)
  • Omdat jonge exemplaren vaak nog geen schubben hebben, en indien nog twijfel bestaat, doe een kleurtest (krabben, snijden of kaliloog)

In een volgende versie van de tabel zal de ook de kaliloog (KOH) verkleuring zijn opgenomen.


Verwisselbaarheid:
Gele aardappelbovist kan enorm groot zijn en enorm klein.

  • Grotere exemplaren zijn verwisselbaar met de Uiige aardappelbovist.
    Beide zijn dikwandig, en van beide is bekend dat het sporenpoeder soms een violette kleur aan neemt.
    Uiige aardappelbovist verkleurt dieprood tot violet bij beschadiging,
    Gele aardappelbovist verkleurt zwak roze tot geel bij beschadiging.
     
  • Kleinere exemplaren zijn verwisselbaar met de Kleine aardappelbovist, want hoe kleiner de uitvoering hoe kleiner de schubben em de steel kunnen zijn.

    Steel: Kleine aardappelbovist soms, Gele zelden.
    Op hout: Kleine aardappelbovist nooit, Gele soms.
    Beschadiging: Kleine aardappelbovist verkleurt rood, Gele verkleurt zwak roze tot geel (zie Kanttekeningen).
Scleroderma citrinum

Foto: Vijlner bos, 10 dec 2011
Vanwege de fijne schubben en de kleine steel zou je een Kleine aardappelbovist verwachten, maar nee. Gele aardappelbovist, groeiend op rottend berkenhout.


Volgens John Reijnders in Champignons in de Jordaan (1999, p. 160-161), verkleurt de Gele aardappelbovist geel, en verkleurt de Kleine aardappelbovist rood.
John Reijnders gaf aan dat het vlees van de Gele aardappelbovist wit is. Als je het beschadigt, wordt het vlees geel.

Zie tabel Veldkenmerken en Bronnen Aardappelbovisten


Scleroderma citrinum

Foto: Vijlner bos, 10 dec 2011
Volgens de Nordic (Vol 3) is een kenmerk van het geslacht aardappelbovist het enkelwandig peridium (de wand van de aardappelbovist zou enkelwandig zijn). En wat zien we op de foto? Minimaal een vlies. Het bewijs dat er iets niet klopt. Of het bewijs dat ik de Nordic-tekst nog niet begrijp.

Wat ook goed te zien is, is dat deze aardappelbovist een kleine steel heeft, en een geelverkleuring in de voet. Op de foto is ook te zien dat het gaat om een tamelijk droog exemplaar, vandaar misschien de vliesvorming. Deze aardappelbovist groeide op rottend hout van Ruwe berk, in het mos op de stam.


Kanttekeningen:
Wat opvalt als je exemplaren door snijdt: bij de aanhechting van de (pseudo-)steel aan het bolletje treedt het vaakst kleuren en/of verkleuren op (mits bij een vers exemplaar):

  • Het vlees van de Gele aardappelbovist is op die plek helder citroengeel
  • Het vlees van de Uiige is op die plek steenrood tot violet
  • Het vlees van de Wortelende is op die plek wijnrood-violet
  • Het vlees van de Kleine is op die plek helder bloedrood.
  • Het vlees van de Kale is op die plek vaalgeel (kleur van rauwe aardappel), met een wat onwillige wijnrood-violet verkleuring

Tot slot enkele foto's van 28 januari 2012, gemaakt op Zuiderhei en Postiljon hei in het Gooi. Het zijn allemaal Gele aardappelbovisten, maar de meeste zijn dan al vervormd: bevroren, verzopen en/of verdroogd.

Scleroderma citrinum
Scleroderma citrinum
Scleroderma citrinum Scleroderma citrinum

Top