laatst bewerkt (y.m.d): 2011.01.07
Galvormende luizen en Plantengallen
  Bladluizen zijn zeer kleine insecten,vaak peervormig en met een slanke naaldvormige bek. Vleugels (als ze die al hebben) houden ze in rusthouding dakvormig opgevouwen, soms ook plat op het lijf.
Hun voelsprieten hebben nooit meer dan 10 segmenten.
Ze leven vaak massaal op planten. Daar zuigen ze sappen. Ze doen dat door speekselenzymen aan het plantensap toe te voegen en de daardoor verdunde cocktail op te zuigen.
Gallen kunnen ontstaan door de uitwerking van die enzymen op de plant.

Luisgallen op deze website:

Deze en andere galvormers op deze site, klik hier

Bladluizen zijn bijzonder klein. In winter en voorjaar zijn de meeste soorten vleugelloos. De meeste soorten brengen de jongen levend ter wereld in plaats van eieren te leggen.
Pas laat in het voorjaar en in de zomer krijgen veel soorten vleugels. Daarmee zwermen ze uit naar andere planten.

Elke familie heeft zo z'n eigen eigenaardigheden. Dat zijn verschillen in de voortplanting, de aan- of afwezigheid van waardplantwisseling, de manier van overwintering, of- en wanneer- ze vleugels krijgen, etc. 		 
 
Er zijn bijzonder veel geslachten, vooral in de familie Aphididae, bladluisgallen, op zeer uiteenlopende soorten planten en bomen. Elke familie heeft een eigen primaire waardplant: Adelgus en Pineus (spar), Phylloxera (eik), Eriosoma en Tetraneura (iep), en Pemphigus (populier).
Vaak kun je aan de galvorm de verwekker herkennen. Dat geldt vaak niet bij luizen. Bij Phylloxera komt geen waardwisseling voor.

Bij luizen bestaat een merkwaardig sexleven. Bladluizen overwinteren als ei met een schaal; daaruit ontstaan alleen maar ongevleugelde vrouwtjes. Deze leggen schaalloze eitjes, waaruit gevleugelde en ongevleugelde vrouwtjes komen. De schaalloze eitjes komen meteen uit terwijl het vrouwtje ze nog aan het leggen is. Dat kan hard gaan. Honderdduizend nakomelingen in een seizoen, is niet ongewoon. En die vrouwtjes gaan daarmee door tot aan de herfst. Luizen kunnen door hun grote aantal nakomelingen een plaag vormen.
In de herfst ontstaan mannetjes en vrouwtjes. Na paring ontstaan eitjes met een schaal, en is de cirkel rond.

Taxonomie, Luizen en Plantengallen: vroeger en nu
  • In Nederlandstalige insectenboeken vallen de Bladluizen (Aphididae) in een onderorde van de Homoptera, deel uitmakend van de orde van de Wantsen, cicaden en bladluizen (Hemiptera).

    Het achtervoegsel -ptera is kenmerkend voor namen van de verschillende orden in de insectentaxonomie in de Nederlandse insectengidsjes. Ptera betekent '-vleugels'.
    Vleugels bieden handige kenmerken om groepen insecten uit elkaar te houden: beharing, schubjes, schildjes, een of twee paar vleugels, vliezige vleugels, gereduceerde vleugels, of vleugelloos. Het aantal deeltjes van een voelspriet of een poot is ook een handig kenmerk, maar dan moet je ze toch wel eerst vangen.
     

De vroegere onderorde Bladluizen omvatte diverse galveroorzakende families:
  • Gewone bladluizen: Aphididae (b.v. Aphis, Anuraphis, Brachycaudus, Brachycolus, Dysaphis, Melanaphis, Myzus, Phyllaphis)
  • Bloedluizen: Eriosomatidae (b.v. Colopha, Eriosoma, Pachypappa, Patchiella)
  • Dennenluizen: Adelgidae (b.v. Adelgus, Sacchiphantes)
  • Grasluizen: Pemphigidae(b.v. Pemphigus, Tetraneura),
  • Dwergbladluizen: Phylloxeridae

Pemphigidae zijn soms afgesplitst van de Eriosomatidae, www.faunistik.net bevestigt dat beeld; er zijn ook Eriosoma's onder gebracht bij de Pemphigidae, zoals de Schizoneura ulmi (Eriosoma ulmi).
Bij een herindeling van de taxonomie van het insectenrijk kunnen namen van plantengallen of hun veroorzakers grondig veranderen.
 
 
DvL (4e druk, 2009) onderscheidt:
  • Gewone bladluizen (waaronder Bloedluizen),
  • Dennenluizen, en
  • Dwergbladluizen.
Het is bij mijn weten de eerste keer dat luizen worden ingedeeld, in een Nederlandstalige uitgave. DvL (4e druk, 2009) benoemt de veroorzaker in plaats van de gal zelf, en doet dat consequent. Nieuw voor het Nederlandse taalgebied; want alle in Nederland voorkomende soorten hebben een Nederlandse naam gekregen. Dat betekent dat de naamgevingscommissie de handen vol heeft gehad aan deze klus. Maar dat betekent ook dat de hele luizen-taxonomie tegen het licht is gehouden, en dat er, vermoedelijk Europees breed, orde is geschapen in de bestaande naamgevingschaos.
Nieuw in DvL(4e druk, 2009) is ook dat de indeling van de luizenfamilie geschiedt naar primaire waardplant.

Trefwoorden en Links

Foto's van Aphids in Hainault Forest
Eriosoma lanuginosa op www faunistik.net
Eriosoma (=Schizoneura) ulmi op www.faunistik.net
Pemphigus spirothecae op www.faunistik.net
Tetraneura ulmi op www.faunistik.net

NL : bladluizen, plantengallen
WT: hemiptera, homoptera, aphididae, eriosomatidae,
        pemphigidae, plantengallen,adelgidae
UK: aphids, plant galls, cecidiology
DE :ulmen-blasenlaus, blasenläuse,blasenlaeuse, ulmenblattrollaus,blattlaeuse,blattläuse, cecidien,spiralgallenlaus 		 
 
Vorige scherm