Aceria-soorten - plantengallen digitaal herbarium

in bewerking (y.m.d): 2011.01.09

Aceria-galsoorten

Aceria soorten zijn mijten van de familie Galmijten (Eriophyidae). Enkele andere galmijt geslachten van de familie Galmijten zijn:

Namen van galvormers wisselen vaak. Wetenschappers doen dat als naamgevingsregels eerder niet gevolgd zijn, of als een proefdiertje toch een andere soort blijkt te zijn. Op berk, bijvoorbeeld, komt het Berkenroosje voor, veroorzaakt door de Berkenknopmijt, een gal voor die ooit werd benoemd als Eriophyes rudis [Nalepa], daarna als Aceria calycophthira [Nalepa], en tegenwoordig als Acalitus calycophthirus [Nalepa].

	Gal maker:		Aceria macrocheluserinea [Trotter, 1902] [Oud.]: Aceria eriobia eriobia [Nalepa] [Oud.]: Eriophyes macrochelus [Nalepa]
	Op/On:		Acer campestre L.

De gallen bestaan uit ovale, glinsterende, harige plekken, op de onderkant van de bladeren. Soms zit het blad ermee vol. In dat geval krullen de randen van het blad omhoog. De haren zijn erg klein (loep), meestal wit, op omgebogen randen rood, en paddenstoelvormig ingesnoerd.
Aan de andere kant van het blad, meestal de bovenkant, is er niets van te zien.
Deze gal lijkt sterk op de bruine Gewone esdoorn mijtgal (Aceria pseudoplatani) en werd vroeger gezien als een gal met dezelfde veroorzaker.

De gal is nog niet waargenomen in Park Spoorzicht.

	Gal maker:		Aceria macrochela [Nalepa, 1891]
	Op/On:		Acer campestre L.

Esdoornnerfhoekmijt

Waardplant: spaanse aak,
Plek: blad,
Type: knobbel, puistje,
Verwekker: galmijt,
Foto: Ajaxpad-Diemen,
Datum: 16 augustus 2003

De gallen zitten aan de bovenkant van de bladeren, in de hoeken van de nerven, soms dicht bij elkaar. Ze zijn bolvormig, tot 2 mm groot.
Ze zijn glad tot zwak behaard en geel-bruin tot roodachtig van kleur.
De galopening ligt aan de onderkant van het blad. De opening en de binnenwand van de gal zijn bedekt met veelcellige haren.

Kan voorkomen in Park Spoorzicht, maar is er nooit gezien.

	Gal maker:		Aceria aceriscampestris [Nalepa, 1922] [oud.]: Aceria macrorhyncha cephalonea [Nalepa]
	Op/On:		Acer campestre L.

spaanse aak, aceria aceriscampestris, oud: aceria macrorhyncha cephalonea

Spaanse aakknobbelmijtgal

Waard: spaanse aak,
Plek: blad,
Type: knobbel, puistje,
Verwekker: galmijt,
Foto: Geuldal,
Datum: 24 augustus 2003

Op de bovenkant van het blad van Spaanse aak (Acer campestre) zitten op allerlei plekken, soms zelfs aan de onderkant, kleine bolvormige knobbeltjes van zo'n 0,5-1,5 mm grootte.
De gallen zijn tot donkerrood, en wit behaard. De galopening zit aan de onderkant van het blad. Opening en galbinnenste zijn bedekt met eencellige haren.

In Park Spoorzicht staan veel Spaanse aken. Ze planten zich er ook voort. En ze hebben vaak gallen.

spaanse aak, aceria aceriscampestris, bovenkant

Spaanse aak
(bovenkant)

spaanse aak, aceria aceriscampestris, onderkant

Spaanse aak
(onderkant)

spaanse aak, aceria aceriscampestris cephalonea

Spaanse aak
(bovenkant)

	Gal maker:		Aceria cephalonea [Nalepa, 1922] [oud]: Aceria macrorhyncha cephalonea [Nalepa]
	Op/On:		Acer campestre L.,Acer negundo L.,Acer pseudoplatanus L.

esdoorn, rode puistjesgal, aceria cephalonea

Esdoornknobbelgalmijt

Waard: esdoorn,
Plek: blad,
Type: knobbel, puistje,
Verwekker: galmijt,
Foto's onder: Geuldal, 24 augustus 2003
Foto links: Slovenië, 2009

De gallen blijven wat kleiner op de meeste esdoorn-soorten, zijn iets groter op Spaanse aak: 0,25-0,5 mm hoog.

In Park Spoorzicht staan (nog) geen esdoorns; esdoorns staan wel vlakbij, bij het Ajax-pad aan de zuidkant van Spoorzicht, en achter de voormalige kinderboerderij aan de noordkant van Spoorzicht. Daar zijn deze gallen (op esdoorn) wel gevonden in 2003. Op Spaanse aak zijn ze in Spoorzicht nog niet gezien.

Esdoornknobbelgalmijt, rode puistjesgal, aceria cephalonea

	Gal maker:		Aceria macrorhyncha [Nalepa, 1889] [Oud.]: Aceria macrorhyncha macrorhyncha[Nalepa]
	Op/On:		Acer platanoides L.,Acer pseudoplatanus L.

Esdoornhoornmijt

Waard: esdoorn,
Plek: blad,
Type: hoorntje, puistje,
Verwekker: galmijt,
Foto: Diemen,
Datum: 30 april 2002

Deze gal komt voor in Nederland op Gewone esdoorn en Noorse esdoorn, ook op purperen kweekvormen.
Op de gewone esdoorn en noorse esdoorn leidt galvorming meestal tot hoorntjes, soms tot knobbels, van 1-3 mm hoog, vaak wijnrood, soms gelig van kleur. Bij de noorse is de kleur rood soms lichter.
Bij esdoorns zitten er veel van deze gallen bij elkaar op de bovenkant van een blad, (soms een enkeling aan de onderkant), en zit de galopening aan de andere kant van het blad. Die galopening wijkt een beetje terug en is afgedekt met eencellige haren.

Op 4 juni 2003 zijn rode hoorntjes aangetroffen in Amstelveen op Gewone esdoorn (Acer pseudoplatanus var. purpureum); een foto van de onderkant staat hierbij.

Esdoornhoornmijt (Aceria macrorhyncha), onderkant

	Gal maker:		Aceria pseudoplatani [Corti, 1905] [Oud.]: Eriophyes macrochelus [Nalepa]
	Op/On:		Acer campestre L.,Acer platanoides L.,Acer pseudoplatanus L.

bruine haarmatjesgal, aceria pseudoplatani

Gewone esdoornmijtgal

Waard: noorse esdoorn,
Plek: blad onderkant,
Type: haarmatje,
Verwekker: galmijt,
Foto: Diemen, Ajaxpad,
Datum: 16 augustus 2003

Gallen bestaan uit onregelmatige, viltige of harige plekken, meestal op de onderkant van de bladeren, soms in de oksels van de bladnerven.
Aan de andere kant van het blad, meestal de bovenkant, is of niets te zien, of alleen wat vage witte vlekjes.
De 'tabaksdraadjes' zijn lange, cylindrische, soms gezwollen, tabakbruine haren.

Deze gal lijkt sterk op de Esdoornviltmijtgal (Aceria macrocheluserinea). Vroeger werd aangenomen dat beide gallen dezelfde verwekker hadden.

Deze gal is veel aan te treffen in de bosjes langs het Ajax-pad in Diemen, dat is recht tegenover Park Spoorzicht aan de overkant van het spoor, ter hoogte van de hoek Tobias Asser, Martin Luther King.

	Gal maker:		Aceria exigua [Liro, 1940]
	Op/On:		Calluna vulgaris (L.) Hull.

Galvorming bestaat uit dicht op elkaar staande takken en blaadjes, vaak abnormaal behaard, soms geel-groen, soms roodachtig.

In Park Spoorzicht (in heel Diemen) groeit geen heide, behalve hier en daar in tuintjes.

	Gal maker:		Aceria genistae [Nalepa, 1892]
	Op/On:		Cytisus scoparius (L.) Link, Genista pilosa L.

Zijknoppen veranderen in heksenbezems van kleine, dicht op elkaar gepropte blaadjes, dicht behaard, vaak bruin of grijs. De steel tussen de blaadjes is meestal verkort. De bladrand is overlangs de nerf naar boven opgevouwen, als bij een bladroller-type. De struik bloeit slecht, of niet.

In Park Spoorzicht staat geen brem. Er stond vroeger brem bij de spoorbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal. Deze is verdwenen bij aanleg van de spoorlijn tussen Weesp en Diemen-Zuid (Schiphollijn).

zuiderheide: brem met aceria genistae (cytisus scoparius)

	Gal maker:		Aceria fraxinivora [Nalepa, 1909] [Oud.]:aceria fraxinivorus
	Op/On:		Fraxinus excelsior L.,Fraxinus ornus L.

In plaats van bloemen ontstaan woekeringen met een bloemkoolachtige structuur, in allerlei afmetingen, klein en groot.
De gallen zijn eerst groen, later roomgeel, en nog later worden ze bruin. Na de bladval in de herfst, blijven de gallen nog lang aan de bomen hangen als een zwarte korrelige klompjes. Komt voor op Gewone es (foto Spoorzicht) en Pluimes (foto Vijlnerbos).

In Park Spoorzicht waren deze gallen van 2003-2010 te bewonderen links van de middelste ingang.
In de Schoolstraat in Diemen naast de kerk staan in 2003 ook mannelijke essen met deze gallen. Opmerkelijk dat alleen de mannetjesbloemen worden aangetast, net als in Park Spoorzicht.

	Gal maker:		Aceria galiobia [Canestrini, 1891]
	Op/On:		Galium aparine L., Galium verum L., Galium mollugo L.

Op Geel walstro komt de Walstropeertjesmijt voor. Niet in oktober, maar in juni, juli. Deze gal komt mogelijk ook voor op Kleefkruid en Glad walstro.

Er zijn twee galvormen, of beter, galplekken, van bekend.

Type 1 is een ronde tot peervormige galvorm. Deze gallen zijn soms gesteeld, soms geribbeld, en soms behaard. De gal heeft een snavelachtig puntje. daarin bevindt zich de galopening die toegang geeft tot de galkamer. Door uitgroeiingen van de wand is deze in kleinere kamers verdeeld.
Deze vorm kan voorkomen op de top van de stengel, maar ook lager, altijd net boven de bladkrans.
Type 2 is een ronde tot peervormige galvorm. Deze gallen zijn soms geribbeld, en soms behaard. De gal heeft een snavelachtig puntje. daarin bevindt zich de galopening die toegang geeft tot de galkamer. Door uitgroeiingen van de wand is deze in kleinere kamers verdeeld.
De gal vervangt de bloem, en zit dus op de bloemsteel.
De bladkrans is dus soms afwezig, en zit op zijn best aan de onderkant van de bloemsteel.

In Park Spoorzicht staat alleen Kleefkruid, Moeraswalstro en Lievevrouwebedstro.Deze gal is nog niet waargenomen. Voor andere walstrosoorten: Ajax-pad, pad langs de A10

Blooper uitleg.
De foto is in mijn ogen fout. Waarom?

Er zitten teveel bloemen aan een bloemsteel (fout)
Er is nergens een bladkrans te zien (fout)
Er is geen foto bij van de galdoorsnede
(galkamer verdeeld in kleinere kamers)
Er is geen foto bij van de galbewoners (mijten)

Punten 3 en 4 zijn alleen nodig, indien 1 en/of 2 fout zitten.

Ik denk dat dit Poelruit is, zie Ruitzaadgalmug (Ametrodiplosis thalictricola) .

De foto van Dr. Hans Jürgen Buhr, een galvorm type 1 voorbeeld, heeft voldoende zeggingskracht. Omdat de kransblaadjes aanwezig zijn op de foto, is er geen twijfel aan de waard, en daarmee niet aan de determinatie. Daarom zijn punten 3 en 4 bij die foto geen noodzaak.

	Gal maker:		Aceria erinea [Nalepa, 1891]
	Op/On:		Juglans regia L.

In het blad ontstaan grote, ovalen blazen, meestal aan de bovenkant, en meestal tussen de nerven in. Blazen staan bol, en zijn hol. Aan de bolle kant is de blaas meestal geribbeld. Aan de holle kant houden witviltige haren de opening min of meer dicht.

In Park Spoorzicht staan geen walnoten, in het kilometerhok wel, bij Oud-Diemen. Daar is de gal nog niet aangetroffen. mischien zijn deze bomen te jong.

Blad bovenkant: Okkernootviltmijt (Aceria erinea)

Blad onderkant: Okkernootviltmijt (Aceria erinea)

	Gal maker:		Aceria campestricola [Frauenfeld, 1865] [oud]: Aceria ulmicola, Aceria brevipunctata
	Op/On:		Ulmus sp. Ulmus minor Mill.

Iepenknobbelmijtgal

Waard: veldiep,
Plek: blad,
Type: knobbel, puistje,
Verwekker: galmijt,
Foto: Park Spoorzicht, Diemen
Datum:

Er komen op iep 15 soorten gallen voor in Nederland. Zeven daarvan veroorzaakt door bladluis, twee door galmug, en de rest door galmijt.

De Iepenknobbelmijtgal bestaat uit een onregelmatig ronde verdikking van max. 3 mm hoog, meestal tot 1 mm hoog, groeit op de bovenkant van het blad, maar heeft aan de onderkant een kegelvormige uitstulping met een opening.
Jong is de gal net zo donkergroen als het blad, daarna verkleurt de gal naar geel. Na maanden verkleurt de gal via rood naar bruin. De onderkant van de gal verkleurt pas aan het eind van het jaar, nog voor het blad verkleurt.
De gallen lijken jong vrijwel onbehaard; oude exemplaren lijken hier en daar een haartje te hebben tot stevig behaard te zijn.
Kenmerkend is dat er vele gallen op een blad zitten, zowel op als tussen de nerven. Er passen zo honderden gallen op een enkel iepenblad.

De Iepenknobbelmijt (Aceria campestricola) ken twee ondersoorten: brevipunctata en ulimicola.

In Docters van Leeuwen (4e druk) zijn de ondersoort-kenmerken niet nodig voor de determinatie. In oudere galboeken zijn die kenmerken wel nodig om de sleutel te kunnen vervolgen.
Brevipunctata: (onderzijde) stijf wit behaard, en heeft (bovenzijde) ingesnoerde knobbeltjes, van max. 2 mm.
Ulmicola: tot 1 mm grote knobbeltjes die aan twee kanten van het blad uitsteken. Bovenzijde halfbolvormig (niet ingesnoerd), onderzijde kegelvormig, vaak onbehaard.

De Iepenknobbelmijt-gal (var. ulmicola) is ieder jaar in park Spoorzicht te vinden, van mei tot november, vooral in de zodenhoek aan de zuidwestkant van het terrein, maar in 2004 ook in de eerste punt waar veel wortelopschot van omgehaalde kurkiepen langs de slootkant staan. Kurkiepen hebben lijsten van bast langs de takken. Op iepen zonder die verkurking ben ik deze gal nog nooit tegengekomen.

Iepenknobbelmijtgal (aceria campestricola), onder

Iepenknobbelmijtgal (aceria campestricola), boven

Iepenknobbelmijtgal (aceria campestricola)

Vorige scherm