Pontania plantengallen digitaal herbarium

in bewerking (y.m.d): 2011.01.01

Pontania-galsoorten

Galsoorten van het geslacht Pontania worden veroorzaakt door Bladwespen. Er komen 12 galveroorzakende soorten van dit geslacht voor in Nederland.
De meeste Pontania gallen zijn min of meer rond, al dan niet behaard, en bevatten maar een galkamer. Vier (misschien vijf) soorten hebben een boonvorm in plaats van een kogel- of erwtenvorm.

Met Docters van Leeuwen (3e druk, 2002) was het geen feest om Pontania gallen (een geslacht op wilg) uit te sleutelen. Met Docters van Leeuwen (4e druk, 2009) is er veel veranderd. Andere inzichten, deels ook andere namen, en veel meer soorten zijn kieskeuriger van smaak. Van die alleseters die op Boswilg, op Grauwe wilg en op Geoorde wilg voorkwamen, zijn er nu veel minder.

Toen ik met gallen begon, meende ik dat je aan de Pontania galsoort de wilgsoort kon herkennen.
Nu misschien wel, toen nog niet.

Amandelwilg:
- Amandelwilgblaasbladwesp (P. triandrae)
Geoorde wilg:
- Geoorde wilgbladwesp (P. bella),
- Grauwe wilgblaasbladwesp (P. bridgemanii).
Grauwe wilg:
- Grauwe wilgbladwesp (P. pedunculi),
- Grauwe wilgblaasbladwesp (P. bridgemanii).
Grijze wilg:
- Kriechbaumersbladwesp (P. kriechbaumeri).
Boswilg:
- Boswilgbladwesp (P. gallorum),
- Grauwe wilgblaasbladwesp (P. bridgemanii).
Berijpte wilg:
- Katwilgbladwesp (P. viminalis).
Bittere wilg:
- Bittere wilgblaasbladwesp (P. vesicator),
- Wilgenworstjesbladwesp (P. virilis),
- Katwilgbladwesp (P. viminalis).
Kruipwilg:
- Kruipwilgbladwesp (P. collactanea).
Katwilg, Kraakwilg, Schietwilg:
- Gewone blaasbladwesp (P. proxima).

Dit betekent dat alleen de Katwilgbladwesp en de Grauwe wilgblaasbladwesp aandacht nodig hebben vanwege de waard. Dat zijn alleseters die je op tal van wilgbastaarden kunt aantreffen. Zoals de niet genoemde, maar op het PEN-eiland vaak aangetroffen, bastaardwilg van Boswilg, Grauwe wilg en Katwilg).
Het ziet ernaar uit dat de Katwilgbladwesp niet voorkomt op Katwilg.

Een aparte paragraaf is gewijd aan de boonvormige Pontania soorten. Die hebben mij altijd bezig gehouden: Klik hier.

	Gal maker:		Pontania bridgemanii [Cameron, 1883]
	Op/On:		Salix aurita L., Salix caprea L., Salix cinerea L., en hybrids

Grauwe wilgblaasbladwesp

Waard: Geoorde wilg,
Plek: blad,
Type: boonvormig,
Verwekker: bladwesp,
Foto's: Binn (CH),
Datum: 30 juni 2005

De gal van de Grauwe wilgblaasbladwesp komt voor op Grauwe wilg, Geoorde wilg en Boswilg.
Naar beide zijden van het blad uitpuilende ovaal- tot boonvormige, dikwandige gal, aan de onderkant het sterkst. De gallen zijn tot ongeveer 8x4 mm groot.

De larve is wit met een grijsbruine kop met zwarte oogvlekken. Zie De larve op www.bladmineerders.nl

Verwisseling is denkbaar met een jonge Grote wilgwratgalmug Dat kan echter niet als je de determinatietabellen volgt.

In Park Spoorzicht heb ik deze gal nog niet gezien. De wilgsoorten zijn er wel, maar erg hoog.

	Gal maker:		Pontania collactanea [Förster, 1854]
	Op/On:		Salix repens L.

Kruipwilgbladwesp

Waard: Kruipwilg,
Plek: blad,
Type: kogel,
Verwekker: bladwesp,
Foto: Voorne,
Datum: 4 juli 2009

De Kruipwilgbladwesp gal komt alleen voor op Kruipwilg. De gallen zijn net kleine kogeltjes, kleiner dan een cm. Ze hangen schijnbaar aan de onderkant van het blad. De vallen op vuurrode kleur. Soms zijn ze gelig dan vallen ze minder op.
Aan de bovenkant van het blad steekt altijd nog net een laag, vaak licht donzig, bobbeltje van de gal uit.
Soms vergroeien twee gallen aan elkaar, waardoor er een kadetje met gleufje ontstaat.
Het galoppervlak is soms kaal, soms licht donzig, soms glad, soms pukkelig.

De larve is lichtgeel tot lichtgroen, met zwarte oogvlekken.

In Park Spoorzicht komt kruipwilg niet voor, maar in een van de de aangrenzende kilometerhokken wel. De gal is nog niet waargenomen.

	Gal maker:		Pontania gallarum [Hartig, 1837] [Oud.]:Pontania joerengenseni
	Op/On:		Salix caprea L.

Boswilgbladwesp

Waard: Boswilg,
Plek: blad,
Type: kogel,
Verwekker: bladwesp,
Foto: Park Spoorzicht,
Datum: 3 aug 2007

De gal van de Boswilgbladwesp is altijd stevig wit behaard, en heeft een onderkleur variabel geelachtig, witachtig, vaak met een tintje groen erdoor. De gal heeft vaak rode aderen. Die op de foto's niet.
De gal is bevestigd aan de bladonderkant, en steekt niet of nauwelijks uit aan de bladbovenkant.

De larve heeft een grijze kop op een blauwachtig lijf.

In Park Spoorzicht komt boswilg sinds een paar jaar voor. Spontaan aangewaaid.

	Gal maker:		Pontania pedunculi [Hartig, 1837]
	Op/On:		Salix cinerea L.

De bijnaam 'Behaarde knikkergal' is ontleend aan Zoekkaart van de Stichting Veldwerk Nederland. Deze vermeldt niet of het afgebeelde blad 'wilg' is. Deze gal is soms behaard, soms kaal, dus is de galnaam niet erg handig in het gebruik.
Het is een bolrond, kogelrond galletje van 4-6 mm doorsnee, bevestigd met een puntje aan de onderkant van het blad.
Het galletje is kaal of fijnbehaard, groen, geel of rose, soms met een rode of oranje vlek.
Iedere gal heeft één larvenkamer, met daarin een geelachtige bladwesplarf. Deze larf heeft een doorschijnende, lichtgroene kop.
De larve eet binnen de gal al de bladcellen op tot op de opperhuid van het blad.
Deze gal komt alleen voor op Grauwe wilg.

In Park Spoorzicht komen deze gallen (o.a. 14 augustus 2003, 15 juli 2004) voor bij de graffelbaan van de voormalige honkbalclub de 'Giants'.

	Gal maker:		Pontania proxima [Serville, 1823]
	Op/On:		Salix alba L., Salix fragilis L., Salix viminalis L.

Deze gal heeft allerlei Nederlandse bijnamen, zoals Wilgboongal en Wilgenboontje. Op een site van de Biologische factulteit van Kortrijk trof ik de naam Rode boongal aan; die naam verwijst naar kleur plus vorm.

De galwand is kaal, glad of gepukkeld, groen, soms geel, soms met een vlekje rood erin, dik vliezig of vlezig.
De gal is ovaal- tot boonvormig, eenkamerig, 4 mm breed, tot 8 mm lang.
Meestal zitten er meerdere gallen op een blad, vaak aan beide kanten van de hoofdnerf.
De gal steekt uit aan beide kanten van het blad, en meestal het verst aan de onderkant.
Waardplanten zijn Kraakwilg en Schietwilg. Volgens DvL (4e druk, 2009) wordt deze gal zelden ook gevonden op Katwilg.

De gevonden Pontania proxima in Park Spoorzicht zijn niet stereotyp. Toch vond ik minimaal een afbeelding bij www.pflanzengallen.de die er sprekend op lijkt. Rondkijkend op internet: deze gal is kennelijk zeer variabel van vorm. De gallen op Spoorzicht zijn boonvormig, zitten zelden aan weerszijden van de hoofdnerf, en hebben soms een rode blos. Bovendien raken gallen soms aan de bladrand, en daardoor treedt bladkromming op.

De meeste gallen bleken leeg, en makkelijk in te drukken, dun vliezig, één gal is dikker, harder, steviger, en zeer veerkrachtig. Ook werden meerdere onvolgroeide gallen aangetroffen. Gezien de laatste vinddatum, 2 december 2003, op afvallend blad, maakten die geen kans meer. Deze galsoort werd ook aangetroffen op 13 juni 2003.

	Gal maker:		Pontania viminalis [Linnaeus, 1758]
	Op/On:		Salix purpurea L.,Salix daphnoides Vill.

Bladwespgal in de vorm van een bolling (kogelvorm) aan de onderkant van het blad, en een blaasje aan de bovenkant van het blad.
Waardplanten zijn uitsluitend Berijpte wilg en Bittere wilg.
De gal glad of pukkelig, geel, groen of roodachtig van kleur. De bladwesplarve wordt 12 mm lang, lichtgroen tot geel, en de kop heeft glanzend zwarte oogvlekken.

In Park Spoorzicht komt Bittere wilg voor; daarop is de gal waargenomen op 13 juni en op 14 augustus 2003.

	Gal maker:		Pontania virilis [Zirngiebl, 1955] [Oud.]: Pontania dolichura
	Op/On:		Salix purpurea L.

Gallen van de Wilgenworstjesbladwesp liggen evenwijdig aan de bladnerf. Naast elkaar liggende gallen kunnen met elkaar samensmelten tot een langgerekte gal. Het zijn dunwandige, boonvormige gallen. Ze groeien aan beide bladkanten, maar bovenop het meest. Jong zijn ze donkergroen. Ouder worden ze geel van onderen, met een rode blos bovenop.

De larve is max 3/4 cm lang en jong lichtgroen, ouder bruiner.

In Park Spoorzicht komt Bittere wilg voor; daarop is de gal nog niet gezien.

Salix alba	Schietwilg	White willow	Weiss-Weide	Saule blanc
Salix aurita	Geoorde wilg	Auricled Willow	Ohr-Weide	Saule à oreillettes
Salix caprea	Boswilg	Goat Willow	Sal-Weide	Saule marsault
Salix cinerea	Grauwe wilg	Grey-Willow	Asch-Weide	Saule cendré
Salix daphnoides	Berijpte wilg	Violet Willow	Reif-Weide	Saule daphné
Salix elaeagnos	Grijze wilg	Hoary Willow	Lavendel-Weide	Saule drapé
Salix fragilis	Kraakwilg	Crack Willow	Bruch-Weide	Saule fragile
Salix purpurea	Bittere wilg	Purple Osier	Purpur-Weide	Saule pourpre
Salix triandra	Amandelwilg	Almond-leaved Willow	Mandel-Weide	Saile à trois étamines
Salix viminalis	Katwilg	Basket Willow	Hanf-Weide	Saule viminal
Voor een wilgendeterminatietabel, zie website PEN-eiland


Salix myrsinifolia	Onbekend	Dark-leaved willow	Unbekannt	Inconnu
Salix phylicifolia	Onbekend	Tea-leaved willow	Unbekannt	Inconnu

Trefwoorden :
NL: insecten, insekten, plantengallen, bladwespen, wilgen
EN: insects, plant galls, sawfly, sawflies, willow
DE: insekten, blattwespen, pflanzengallen, weide
WT: pontania, symphyta, nematinae, tenthredinidae, salix

Vorige scherm