De Spelers

Er bestaat een groep paddenstoelen die een bol, knol of zak vormen. Binnen de ronde vorm zit kiemvlies. Op dat kiemvlies groeien sporen op steeltjes. (Daarom zijn het Basidiomyceten).
De sporen zitten als het ware in een buik (vandaar de naam Buikzwammen) of maag (vandaar de naam Gasteromyceten).

De Buikzwammen-groep is niet eenvormig, en kiemvlies is op allerlei manieren ingebed. Er is jargon, nodig om aan te geven hoe en waar het kiemvlies precies zit:

Deze paddenstoelen hebben vaak een (pseudo)columella, een soort (soms inwendig) steeltje, en ze hebben vaak gleba, een soort sponsachtig weefsel. In dat weefsel komen een of meer holtes (kamers) voor. En in die kamers bevindt zich het kiemvlies, en ontstaan dus de sporen. Enkele soortgroepen hebben ook nog een subgleba, een sponsachtig weefsel waarin geen kiemvlies groeit, en waarin dus ook geen sporen ontstaan.

Er zijn als fotograaf veel veldkenmerken om op te letten. Wetenschappers gebruiken microscoop en dna-onderzoek.

Het Podium

Veel soorten Buikzwammen houden van schrale zandgrond in permanent pionierstadium, en daarom zul je weinig soorten aantreffen op de oorspronkelijke bodem van Diemen en Amsterdam (veen en klei).
Duinsoorten groeien in de regio op gebiedsvreemd ophoogzand, op dijken, (spoor-)wegbermen, en recreatiegebieden.

Dat geldt ook voor het Gooi (pleistoceen zand is kalkarm). Duinsoorten vind je in het Gooi op opgespoten recreatiestranden, bij bruggen (Hollandsche brug, Stichtse brug) en op dijklichamen van relatief nieuwe snelwegen (A27). En op oorspronkelijke bodem bij de duin- en klifkust van de vroegere Zuiderzee.

Ophoogzand van dijken, spoorlijnen en wegen kwam tot 1960 uit "t Gooi (kalkarm), in de jaren "70 uit het Zuiderzee gebied (Baal van Ballast, Gooimeer) en uit de Gaasperplas, in de jaren "80 uit de Noordzee, en de laatste jaren uit de vaargeul Amsterdam-Lelystad.

Op onder water gewonnen zeezand groeien binnen enkele jaren paddenstoelen, blijkt uit Champignons in de Jordaan.

De sporen van Buikzwammen zijn waterafstotend. Zelfs tijdens zware regenval verstuiven de sporen gemakkelijk.
Knijp maar eens voorzichtig in een rijpe aardster, parelstuifzwam of plooivoet-stuifzwam tijdens een regenbui. Je ziet de sporenmassa als een donkerbruine wolk tegen de regen in opstijgen.

Sporen van de meeste andere soorten paddenstoelen verkleven als er vocht bij komt. Plaatjeszwammen beschermen hun sporen met een hoedje tegen de regen. Daarom moet je een geplukte paddenstoel na onderzoek weer rechtop zetten. De sporen verkleven dan niet en kunnen zich alsnog verspreiden.

Aardster-achtige soorten zijn buikzwammen. Ze beginnen als een soort tulpenbolletje in de grond. De buitenwand van het bolletje splijt open, de stukken buitenwand krullen zich om, en drukken daarmee een erbinnen groeiend bolletje omhoog. In dat bolletje worden later de sporen gevormd.
Aardster-achtigen zijn onderverdeeld in Weerhuisjes (Astraeus), Aardsterren (Geastrum), Ledersterren (Mycenastrum), en Peperbussen (Myriostoma).

Aardster-achtigen hebben allerlei typerende veldkenmerken.

Stuifzwam-achtigen zijn buikzwammen in de vorm van bolletjes of knolletjes. Deze soorten hebben allerlei typerende veldkenmerken: met of zonder steel, met of zonder sponsachtig deel in de steelvoet, met of zonder "worteling", met of zonder een ronde opening aan de top.
Stuifzwammen zijn onderverdeeld in stuifzwammen, zoals Lycoperdon, Calvaria, en Vascellum, bovisten (zoals Bovista, en Langermannia), stuifballen (Tulostoma), en aardappelbovisten (Scleroderma).

Stinkzwammen  zijn buikzwammen. Ze verspreiden hun sporen op een andere manier dan stuifzwammen en aardsterren.
Stinkzwammen maken een vettige substantie aan met een aasgeur. Die geur trekt vliegen aan die ervan eten. Ze eten dan ook de sporen op, en poepen die vervolgens ergens anders uit. De verspreiding is dus (deels) afhankelijk van het vliegbereik van een vlieg. Bijna alle stinkzwammen zijn aan de aanwezigheid van bepaalde houtsoorten gebonden, hetzij aan vermolmd hout, hetzij aan bladstrooisel.
Je kunt er maar beter niet in knijpen, want het stinkt wel, en het helpt ook niet mee aan de sporen verspreiding.

Nestzwammetjes zijn buikzwammen. De sporen worden gevormd in een "eitje" (peridiool).
Elk eitje zit aan een petieterig klein slingerdraadje, en het eitje kan dan tot wel 5 meter weg vliegen.

• Ga 204010 Plooivoetstuifzwam (Calvatia excipuliformis)
• Ga 204020 Ruitjesbovist (Calvatia utriformis)
• Ga 216010 Zwartwordende stuifzwam (Lycoperdon foetidum)
• Ga 216040 Zachtstekelige stuifzwam (Lycoperdon molle)
• Ga 216050 Parelstuifzwam (Lycoperdon perlatum)
• Ga 216060 Peervormige stuifzwam (Lycoperdon pyriforme)
• Ga 216070 Melige stuifzwam (Lycoperdon lividum)
• Ga 231010 Afgeplatte stuifzwam (Vascellum pratense)

• Ga 202030 Dwergbovist ( Bovista limosa )
• Ga 202040 Zwartwordende bovist ( Bovista nigrescens )
• Ga 202050 Loodgrijze bovist ( Bovista plumbea )
• Ga 202060 Melige bovist ( Bovista aestivalis )
• Ga 202070 Kleine bovist ( Bovista pusilla )
• Ga 215010 Reuzebovist ( Langermannia gigantea )

Aardappelbovisten zijn knolvormig, compact, en zwaarder dan stuifzwammen en bovisten. Veel van het gewicht zit in hun buitenwand. Die is veel dikker en steviger. Jong hebben ze van binnen witachtig, hard vlees, bij het ouder worden verandert het vlees in een sporenmassa. Als de sporen rijp zijn, scheurt de buitenwand onregelmatig open, meestal aan de top. Aardappelbovisten zitten met een stevige wortelstreng (pseudosteel) vast in de grond, zelden op hout.
Alle soorten aardappelbovist groeien in gemengde loof- en naaldbossen, op voedselrijke grond; zand-, leem-, klei- en veengrond. Het zijn samenlevers; ze leven samen met boomwortels. Het zijn herfstsoorten.

De meeste soorten hebben een buitenwand met een schubbige structuur.

Schubben, huidkleur, patroon, wortellengte, verkleuring bij krabben of snijden, en geur, vormen de belangrijkste veldkenmerken om de soorten uit elkaar te houden.

• Ga 228010 Kleine aardappelbovist (Scleroderma areolatum)
• Ga 228020 Kale aardappelbovist (Scleroderma bovista)
• Ga 228030 Uiige aardappelbovist (Scleroderma cepa)
• Ga 228040 Gele aardappelbovist (Scleroderma citrinum)
• Ga 228050 Wortelende aardappelbovist (Scleroderma verrucosum)

Stuifballen bestaan uit een bolletje op een hele lange steel. De steel wordt ondergronds gevormd, en wordt langzamerhand zichtbaar als wind en regen de grond verplaatsen. In het bolletje worden sporen gevormd. Bij rijping ontstaat een gat in de top van het bolletje, en daaruit verstuift de inhoud.

Stuifballen zijn kalkminnaars, en dat betekent dat je ze dus moet zien te vinden in schraal grasland, schrale mosgrond of open zandige plekken, op kalkrijk zand-, klei- of leemgrond.
En ze zijn zeldzaam.

Gesteelde stuifballen zijn sinds 1998 aangetroffen in de groot-regio Amsterdam in het westelijk havengebied van Amsterdam, in de buurt van Ruigoord,en in de Oeverlanden.

Het havengebied werd in 1997 afgeplagd (ontdaan van toplaag plus begroeiing).
Daar ontstond toen opnieuw een typerend duinbiotoop (pioniers vegetatie).

Het havengebied blijft kansrijk, want er ligt een dik pak IJmuider zand (dus flink kalkrijk) sinds 1967 op de vette zeeklei.

In het binnenland verruigt zo'n biotoop weer vrij snel, en groeit dan vrij snel weer dicht.

Kansrijke nieuwe gebieden met kalkrijk zand (uit de vaargeul Amsterdam-Lelystad) zijn: Diemerzeedijk (Diemerpark), en de nieuwe eilanden van IJburg.

Het meest vertederend zijn eitjes in nestjes. Gek hoe de natuur ons weet te verrassen met het opnieuw uitvinden van het vliegwiel, maar dan net weer even anders gebruikt.