Laatste update: 22 augustus 2023.

Rode kornoelje (Cornus sanguinea) twijg berijpt in de herfst en winter ("wratloos")

Canadese kornoelje: twijg glanst in herfst en winter (met "voelbare wratjes")

Canadese kornoelje (Cornus sericea). Cornus sericea is een exoot, sinds 2021 op de Europese zwarte lijst, handmatig goed te bestrijden, maar machinaal en chemisch totaal niet. Ruim voor 2018 zetten Denemarken, Zwitserland en Schotland deze soort al op hun nationale lijst invasieve exoten.(Bron NVWA, factsheet Canadese kornoelje (Cornus sericea), 2018. De soort is opgenomen in de veldgids invasieve houtige planten in nederland, NVWA, Utrecht, september 2022, ISBN 978-90-817004-7-4. Algemene kritiek op de veldgids Hoe goed bedoeld ook, en hoe zinvol zo'n veldgids ook kan zijn, er zijn nogal wat gemiste kansen. De fotokwaliteit is te slecht om een foto als determinatiemateriaal te gebruiken. De fotokeuze is niet consistent, d.w.z. van de ene soort wordt de vrucht getoond, en van de andere niet. Soortkenmerken zijn niet altijd afdoend verwoord. Beheerrisico's worden standaard te beknopt benoemd. Soortspecifieke kritiek op de veldgids Wat in de veldgids helaas niet goed staat, is hoe deze kornoelje zich vegetatief onderscheidt van andere kornoelje soorten, en van andere, erop gelijkende, niet invasieve inheemse houtige gewassen. Veldgids, p. 24 vermeldt: Kenmerken Bladverliezend struik tot 3 m hoog Twijgen rood met lenticellen Bladen 8 - 12 cm lang, van onderen grijsgroen of wit, met opvallende boogvormige nervatuur en 5 - 7 paar zijnerven Bloemen in eindelingse tuilen, wit Bessen wit of blauwachtig wit Bladmerken door een lijn verbonden Knoppen aanliggend Eindknop groter dan zijknoppen Kritiek op Veldgids kenmerk 1 Tot 3 meter hoog is aan de lage kant. Ik heb regelmatig struiken tot 5 meter hoog gezien. Dat hangt af van standplaats en leeftijd. Als criterium is het niet goed hanteerbaar. Wat je wel kunt zeggen is dat tot 3 meter in eerste en tweede jaar wel klopt (en als het goed is heb je dan al ingegrepen vanuit het beheer, gesteld dat er budget is). Kritiek op Veldgids kenmerk 2 Kenmerk 2 perkt de blik teveel in: de twijgen zijn lang niet altijd rood, meestal niet zelfs, uitsluitend in de herfst en in de zon kunnen de twijgen rood kleuren. Kenmerk 2 is ook niet scherp genoeg: van belang is dat de lenticellen voelbaar uitsteken; lenticellen zijn wratjes, ze liggen erop. Had er gestaan "Twijgen met opliggende lenticellen", dan was dat al beter geweest. Maar dan nog steeds blijven er 2 kenmerken onbenoemd: de twijgbast is niet berijpt en glanst in herfst en winter de twijgbast is geelgroen tot olijfgroen (als hij nog niet is verkleurd naar rood)

De Rode kornoelje (Cornus sanguinea) heeft wel een berijpte twijgbast in herfst en winter, en de lenticellen liggen in de bast (zijn niet voelbaar). De basiskleur met wratjes is het onderscheidend kenmerk tussen een jonge Inheemse vogelkers en een jonge Canadese kornoelje. Beide hebben een glanzende bast met opliggende lenticellen, maar de basiskleur verschilt.

Canadese kornoelje (Cornus sericea s.l.) in de herfst (geel blad, soms rode twijgen)

Gemiste kans Veldgids De ontoereikende beschrijving om cornus-soorten te onderscheiden, komt voort uit het afzetten van Canadese kornoelje (Cornus sericea) tegen Witte kornoelje (Cornus alba). Daardoor worden observaties gemist, zowel ten op zichte van inheemse vogelkers als ten opzichte van andere soorten kornoelje. Beide soorten zijn exoot. Volgens sommige bronnen (Heukels, Q-plants.eu) zijn ze niet uit elkaar te houden. Volgens andere bronnen (D.E. Boeijink, M. de Geus, en B. Schaik, 1992, deel II, determinatietabel p. 65) zijn ze wel uit elkaar te houden, zelfs vegetatief. Een blinde kan het verschil voelen. In de determinatiesleutel van Boeijink e.a. staan C. alba en C. sericea in sleutel 10 tegenover elkaar: opgaande struik die geen uitlopers vormt, twijgen licht berijpt en spoedig kaal (C.alba) brede struik met aan de voet kruipende takken die gemakkelijk bewortelen, twijgen behaard (loep) (C.sericea) Als je kijkt naar de kenmerken per soort in dat boek, dan zie je dat C. alba geen opliggende lenticellen heeft, en C. sericea wel. En dat verschil kun je jaarrond voelen. Desondanks noemt de verspreidingsatlas C. alba, een zeldzame exoot, bij de zeer algemene C. sericea (subkopje taxonomie) staat "Inclusief deze taxa: Cornus alba". Bij Cornus alba onder het subkopje taxonomie staat niets over de relatie met Cornus sericea, en dat is best wel een beetje verwarrend. Voelen gaat goed om de Canadese kornoelje te determineren (zomer en winter). Je moet ook kijken! Je moet kijken naar de grondkleur van de bast, want inheemse vogelkers heeft in een jong stadium ook wratten (lenticellen) op de bast, maar op een andere grondtoon (geligbruin glanzend in plaats van geelgroen glanzend). Dat blijkt pas als je in de herfst na bladworp de soort gaat bestrijden in het veld. Je moet wel de exoot verwijderen, en niet een inheemse look-alike.

Rode kornoelje (Cornus sanguinea) in Spoorzicht

De Nederlandse Oecologische Flora (Weeda, e.a. deel II, p. 239 1e kolom, 1e druk 1987, herdruk 1999) zet Canadese kornoelje af tegen de Rode kornoelje, omdat die twee "vermoedelijk vaak verward worden". "Deze Noordamerikaanse sierstruik kan zich in korte tijd agressief uitbreiden doordat de takken gaan liggen en wortel schieten." Toen was het invasief karakter dus al bekend ... Zo lang geleden al. Veldgids Kenmerk 5: beskleur Ik had een foto verwacht in de veldgids van de bessen, want die toont van andere soorten houtige gewassen vaak wél de bessen. Een bessen-foto staat op de voorpagina van Blaadje 19.04 en hieronder:

Bessen Canadese kornoelje (Cornus sericea), 30 september 2019, Spoorzicht

Soortherkenning: Deze pagina toont de belangrijkste verschillen tussen Rode Kornoelje en Canadese kornoelje, met foto's. Meestal grijpt iemand terug op de Heukels of op de verspreidingsatlas om een soort in de natuur te herkennen. En het eerste wat je daar leest: Invasieve exoot! Deze plant gezien?. Bij het geslacht Kornoelje (Cornus) kom je er zo niet uit: er bestaan wereldwijd zo'n 300 soorten. Gelukkig herkent Obsidentify de Canadese kornoelje direct, maar dat zegt weinig over die andere 300 soorten. Veel daarvan zijn door hoveniers in Nederland gehaald, als tuinplant. Er zijn dus veel meer soorten dan 5 of 6. Alle kornoelje soorten zijn gemakkelijk te vermeerderen door takken met de grond in contact te brengen. De Canadese kornoelje vermeerdert zichzelf actief in de herfst, buigt de takken en maakt afleggers. Daarom kan hij zich zeer snel vegetatief verbreiden, met per jaar circa 3 meter in alle richtingen. Onder dit takkengewelf sterft alles af, en dat gaat ten koste van de diversiteit. In Noord-West Europa zijn 11 soorten kornoeljes die min of meer stand houden; en daarvan staan er 6 in de verspreidingsatlas, en 5 in de Heukels. Dus heb je een beter boek nodig. Zo'n boek is: D.E. Boeijink, M. de Geus, en B. Schaik: Loofbomen in en buiten het bos, Coutinho, Muiderberg, 1992, isbn 90 6283 739. Dat boek (2 delen) is een uitgave van de vakgroep Bosbouw, Landbouwuniversiteit Wageningen. Sinds 2021 geeft de verspreidingsatlas ook in de literatuurlijst aan dat Canadese kornoelje een invasieve exoot is. Voortschrijdend inzicht. In Natuurpark Spoorzicht is de soort invasief sinds 2009 (het invasieve gedrag kan voor 2009 al hebben bestaan, zonder dat het opviel).

Rode kornoelje versus Canadese kornoelje: Er zijn een paar kenmerken waardoor je bijna altijd tot soortbepaling komt Herfst/winter kenmerken: -berijping versus spiegelend twijgoppervlak in de herfst/winter -aanwezigheid/afwezigheid van lenticellen in vorm van erop liggende wratjes -groeiwijze (staand met wortelopschot of takafleggers door gewelfvormige groei) Zomer/herfst kenmerken: -aantal zijnerven van het blad -moment waarop bladworp begint in herfst/winter (blad Canadese valt eerder af) -bladkleur in zomer en de herfst -bladgrootte (blad Canadese is ruim 2x tot 3x zo groot en puntiger)

Canadese kornoelje (Cornus sericea s.l.) heeft voelbare lenticellen (="wratjes")

Canadese kornoelje (Cornus sericea s.l.) elk "wratje" kan wortelen in contact met grond

Rode kornoelje (Cornus sanguinea) heeft staande stam met hangende twijgen

Canadese kornoelje (Cornus sericea s.l.) takken buigen in de herfst omlaag

Rode kornoelje: tel zijnerven(3-4)	Canadese kornoelje: tel zijnerven (5-7)

Rode kornoelje (Cornus sanguinea) heeft veel wortelopschot, Canadese nooit

Canadese kornoelje (achtergrond) verkleurt eerder dan Rode kornoelje (voorgrond)

Rode kornoelje: wortelopschot	Rode kornoelje: in schaduw langer groen

Canadese kornoelje(Cornus sericea); deze vondst is misschien een twijfelgeval vanwege lengte, omvang en ouderdom: De zijtak sproot uit een omgevallen,scheefhangend exemplaar (met 6 cm diameter, en minimaal 4 meter lengte). De bladeren waren verdord, maar nog vaag herkenbaar aan de puntigheid. De voelbare wratjes op de groene twijg maken duidelijk dat dit een oudere Canadese kornoelje moet zijn (geweest). Of hij in 2019 (toen hij werd gevonden) nog leefde, is hogelijk de vraag, maar voor de zekerheid is de stam bij de wortels afgezaagd. De wortels waren gebroken en uit de grond gerukt door het gewicht van de iep. De heester zat met de kroontakken te vast onder een omgevallen iep om los te krijgen. Daardoor was de lengte niet goed meetbaar. Het zou leuk zijn geweest om de ouderdom te kunnen meten, gezien de dikte van de hoofdstam, en de boekenwijsheid dat Canadese kornoeljes normaal hooguit 3 meter worden en niet langer leven dan 4-5 jaar. Dit fenotype spotte met alle eerdere aannames, een uitzondering op de regel. Een dna-strijkje zou leuk zijn geweest. Maar ja, 2019? DNA-stijkje? Als vrijwilliger?

Waarneming Park Spoorzicht Tijdens een paddenstoelenexcursie (begin oktober 2009), was er een florist mee in Natuurpark Spoorzicht. Die schoot Witte kornoelje (Cornus alba) in als waarneming. Daarop kreeg hij een heel merkwaardige reactie op 23 april 2014: "Dit is een late reactie op deze waarneming, maar ik pak nu in een keer alle nog niet goedgekeurde Witte kornoeljes aan. Mijn vraag is: weet je zeker dat het Witte kornoelje is? Of kan het ook Canadese kornoelje zijn (Cornus sericea s.l.)?" Het antwoord op die vraag zullen we nooit weten. Want het staat er niet. De waarneming is niet gewijzigd. Conform de Heukels was de determinatie correct. De foto is ondanks de 413 Kb omvang niet echt scherp genoeg om details te zien (twijgbeharing is bijvoorbeeld uitgesloten), maar de wratten lijken netaan wel te zien op de bovenste tak: op deze plek staan nog steeds kornoeljes (Canadese én Rode, maar geen Witte). De plek is wat groter geworden en al twee keer terug gezet, met wortel en tak afgevoerd, en dat heeft daar niet geholpen. In de vraag bij de waarneming wordt verwezen naar een Belgische site Cornus sericea (op alienplants Belgium) En daarmee kom je niet verder, maar je kunt de conclusie trekken dat enkele Belgen Boeijink c.s. (1992) niet kenden bij de opbouw van de database.

Laten we de waarneming omdraaien. We nemen de foto uit 2009, en melden die als nieuwe waarneming aan in waarneming.nl. Wat gebeurt er dan? Herkent Obsidentify de soort? Antwoord nee, dat doet Obsidentify niet. Dit is de uitkomst van Obsidentify: Sporkehout (Frangula alnus), 72 % kans Canadese kornoelje (Cornus sericea), 11% kans Beuk (Fagus sylvaticus), 5% kans Dat betekent dat de foto uit 2009 te slecht is voor automatische validatie, omdat de determinatie kenmerken ontbreken, en daarom blijft de waarneming al die jaren op onzeker staan.

Bronnen: VBNE: invasieve planten VBNE 2020 Canadese kornoelje Q-Bankplants.eu (een wat oudere factsheet over Canadese kornoelje) Q-Bankplants.eu toont wel bessen, maar uitsluitend witte, en op alle foto's ontbreken de kenmerkende opliggende lenticellen van de Cornus sericea. De bladeren op die foto's lijken minder spits, verhoudingsgewijs te klein, en a-typisch. Het lijkt alsof Cornus alba is afgebeeld in plaats van Cornus sericea. Gelukkig worden dezelfde foto's door de zelfde auteurs ook elders gebruikt. De foto's blijken dan haarscherp te zijn, en wel degelijk Cornus sericea te betreffen. Q-bankplants heeft de foto's dus zelf verkleind en daardoor onbruikbbaar gemaakt voor determinatie. Verspreidingsatlas pagina Canadese kornoelje (zie herkenning en trend) Verspreidingsatlas pagina Rode kornoelje (zie herkenning en trend) Bestrijding en Transport Canadese kornoelje (gepubliceerd in Blaadje 19-4)

Startpagina