|
Iepziekte - Wat is het
Iepziekte (of Iepenziekte) is een verwelkingsziekte, ontstaan door de wisselwerking tussen iep s.l. en 1 van 2 soorten schimmels. De schimmels Ophiostoma ulmi en Ophiostoma novo-ulmi zijn invasieve exoten. Ophiostoma ulmi schijnt al sinds het holoceen in Europa voor te komen, de andere soort is afkomstig uit de Verenigde Staten. De schimmel veroorzaakt een reactie in de houtvaten, waardoor die zich afsluiten en de sapstroom stopt. Daardoor verwelken de bladeren, en gaat de boom meestal dood. Beide schimmels kunnen meegenomen worden door een kever (2 soorten: Scolytus scolytus en Scolytus multistriatus, oftewel Grote en Kleine spintkever). De kevers worden tot de boktorren gerekend. De gangen onder de schors lijken op die van de Letterzetter. De schimmel kan zonder kever, o.a. via wortelcontact, de bomen er omheen aantasten. De iepziekte is zeer besmettelijk, juist omdat er geen kever nodig is voor besmetting. Iepziekte - Hoe te bestrijden Om de schimmel onder controle te krijgen worden de aangetaste bomen geveld en geschild (en soms verbrand maar niet in Natuurpark Spoorzicht). Drie alternatieven vallen af. Injecteren is mogelijk maar te duur voor houtopstanden, feromoonvallen helpen alleen tegen de kever als verspreider (maar niet tegen contactbesmetting), en andere (resistente) rassen bomen plaatsen is te duur voor Natuurpark Spoorzicht (bomen komen uit zichzelf, en redden het of niet). Dus wordt er gekapt (geveld) en geschild. |
| Iepziekte - Park Spoorzicht
Iepziekte krijgt in Natuurpark Spoorzicht veel aandacht, omdat de ziekte al in 1999 op het terrein voorkwam, en de bestrijding ervan (1999-nu) grote invloed heeft gehad op het bos zelf, op het maken van paden, en op de loop van de bospaden. Paden slingeren waar de fourwheel drive van de iependienst slipte in natte grond. Paden zijn grotendeels gemaakt van houtsnippers van de vermalen iepentakken. Paden liggen vast tussen geschilde stammen van iep. Dat is om te voorkomen dat snippers verspreid in berm en bos belanden. Want als dat gebeurt, vermest het bos, en dat leidt tot brandnetelplagen. Paden kunnen veel hoger gemaakt worden als je zand of snippers tussen boomstammen stort. In Natuurpark Spoorzicht zijn hoge paden (dijkjes) noodzakelijk in de regentijd (december tot mei). |
| Iepziekte - Doel heiligt de aanpak niet
De bedoeling van het kappen is helder. Het vellen werkt preventief voor andere bomen binnen het vliegbereik van de kever. Het besef wordt steeds sterker dat bestrijding noch preventief noch genezend werkt, en ogenschijnlijk geldverspilling is. Het werkt niet preventief voor bomen die in het park staan, want die besmetten elkaar met de schimmel zelf, via wortelcontact. |
| Iepziekte - Kever versus Schimmel
De keverlarve overwintert als pop in gangen onder de schors. In het lente knaagt de kever zich naar buiten. Na paring gaat vrouwtje kever op zoek naar een nieuwe boom om eieren te leggen. Om uitvliegen te voorkomen moeten houtzagers 's-winters de aangetaste bomen vellen en ontschorsen. De pop gaat dan dood. Gevelde stammen mogen niet worden vervoerd, en niet gebruikt als openhaard hout, want alle hout kan besmet zijn met de schimmel. Leg hout van een gevelde iep, naast een nog niet besmette iep, en de kans is groot dat ook die iep de schimmel krijgt. Dus als je al iepenstammen legt naast paden, doe dat dan niet onder iepenbomen, maar in het elzenbroek ! |
| Iepziekte - Herkenning van veraf
In de winter herken je zieke bomen niet. In de zomer wel, dus worden zieke bomen dan gemarkeerd met verf. En dat zie je ieder jaar gebeuren, als je in het park rondloopt. Als je goed kijkt zie je welke boom ziek is. De boom verdroogt letterlijk, en het eerst zie je dat aan bladverwelking. Groen blad wordt bruin in de kroon van de boom. De schimmel groeit in de houtvaten van de boom. De boom produceert als reactie gomblazen. Die blazen moeten de groei van de schimmel stoppen. Daardoor raken de houtvaten verstopt. De schimmel kan van het ene houtvat in het andere komen. De boom sterft als er teveel houtvaten zijn afgesloten. |
| Iepziekte - Besmette wortels
Het omhakken en schillen van besmette bomen werkt niet genezend, omdat ook de wortels zijn besmet, en die lopen een jaar later gewoon opnieuw uit. Zo ontstaan telkens opnieuw haarden van jonge bomen die vanuit de wortel al zijn besmet (in de eerste levensjaren hebben ze van de schimmel nog geen last). Als je zieke bomen met rust laat, dan overwint een deel van de bomen de schimmel, en een ander deel gaat gewoon dood. Overwinnen is niet het zelfde als resistentie opbouwen tegen de schimmel. Als een boom jaren later opnieuw wordt besmet, blijkt hij niet resistent te zijn. Die boom loopt alsnog het risico eraan te overlijden. |
| Iepziekte - Wie zal dat betalen
Tot midden jaren tachtig betaalde de rijksoverheid de Iependienst om zieke iepen te rooien. Dat werd te duur, en dus werd de verantwoordelijkheid overgedragen aan de gemeente. Die huurt aannemers in om de klus te klaren. |
| Iepziekte - Herkomst schimmels
Er zijn aanwijzingen dat de schimmel Ophiostoma ulmi al in het midden van het Holoceen bestond (circa 4000 v.C), maar de bewijstlast daarvoor is flinterdun. In 1918 importeerde een Nederlandse boomkweker een Oostaziatische iep, en kreeg de schimmel erbij cadeau. Een kleine tien jaar later ging er een iep op export naar de Verenigde Staten, en hoppa, sindsdien kent men daar Ophiostoma ulmi ook. Eind jaren '60 kwam er een iep uit de Verenigde Staten in Groot Brittannië terecht, en daar gingen tussen 1971 en 1978 zo'n 20 miljoen iepen verloren aan de nieuwe iepziekte Onderzoek wees uit dat er een nieuwe soort schimmel was ontstaan. De nieuwe bleek veel aggressiever dan de oude. |
| Iepziekte - Biologische vijanden? Niet doen
Natuurlijk zit men niet stil, en er worden nieuwe manieren uitgetest. Zo is er een Pseudomona bacterie ontdekt die in te zetten is tegen de schimmel, er is een bronswesp ontdekt die zich kan laven aan de larven, en er is een roofwants die ook graag een keverlarfje lust. Maar zoals zo vaak, als je biologische vijanden los laat in het wild, dan heb je kans op generalisten (die meer soorten eten dan de bedoeling is), of zich niet willen beperken tot dat ene iepenlaantje waar ze werden vrijgelaten. En er bestaat altijd een kleine kans dat die biologische vijanden in staat blijken om nog onbekende lifters mee te nemen (bacterie, virus, schimmel), met een ongewenste plaag tot gevolg. Bestrijding van Veelbloemige roos (Rosa multiflora) met behulp van biologische vijanden werd een ramp in de USA, maar was goed voor ruim 40 jaar wetenschappelijk onderzoek en etterlijke leerstoelen, verbonden aan tal van instellingen. Met als enig positieve resultaat dat er nu nog wat meer invasieve exoten op de lijst in de USA staan. |
 |
Startpagina |