|
plaagsoorten: -dijkviltbraam -essentaksterfte -canadese kornoelje -reuzenberenklauw -veelbloemige roos |
Exoten: Veroorzakers IepziekteIepziekte - Wat is dat?Iepziekte (of Iepenziekte) is een verwelkingsziekte, ontstaan door de wisselwerking tussen iep s.l. en 1 van 2 soorten schimmels. De schimmels Ophiostoma ulmi en Ophiostoma novo-ulmi zijn invasieve exoten. Ophiostoma ulmi schijnt al sinds het holoceen in Europa voor te komen, de andere soort is afkomstig uit de Verenigde Staten. De schimmel veroorzaakt een reactie in de houtvaten, waardoor die zich afsluiten en de sapstroom stopt. Daardoor verwelken de bladeren, en gaat de boom meestal dood. Beide schimmels kunnen meegenomen worden door een kever (2 soorten: Scolytus scolytus en Scolytus multistriatus, oftewel Grote en Kleine spintkever). De kevers worden tot de boktorren gerekend. De gangen onder de schors lijken op die van de Letterzetter. De schimmel kan zonder kever, o.a. via wortelcontact of door houtopslag van aangetaste bomen (onder gezonde iepen), de bomen er omheen aantasten. De kever kan niet zonder de schimmel. Om het hout te kunnen eten (als larve) is de schimmel nodig in het darmkanaal om het te verteren. Het risico van keverloze besmetting wordt in het algemeen sterk onderschat. De schimmel kan zich ook verspreiden ook zonder kever. Iepziekte is zeer besmettelijk, juist omdat er geen kever nodig is voor besmetting. Iepziekte - Hoe te bestrijden Om de schimmel onder controle te krijgen worden de aangetaste bomen geveld en geschild (en soms verbrand maar niet in Natuurpark Spoorzicht). Drie alternatieven vallen af. Injecteren is mogelijk maar te duur voor houtopstanden, feromoonvallen helpen alleen tegen de kever als verspreider (maar niet tegen contactbesmetting), en andere (resistente) rassen bomen plaatsen is te duur voor Natuurpark Spoorzicht (bomen komen uit zichzelf, en redden het of niet). Dus wordt er gekapt (geveld) en geschild. |
| Iepziekte - Park Spoorzicht
Iepziekte krijgt in Natuurpark Spoorzicht veel aandacht, omdat de ziekte al in 1999 op het terrein voorkwam, en de bestrijding ervan (1999-nu) grote invloed heeft gehad op het bos zelf, op het maken van paden, en op de loop van de bospaden. Paden slingeren waar de fourwheel drive van de iependienst slipte in natte grond. Paden zijn vroeger grotendeels gemaakt van houtsnippers van de vermalen iepentakken. Paden liggen vast tussen geschilde stammen van iep. Dat is om te voorkomen dat snippers verspreid in berm en bos belanden. Want als dat gebeurt, vermest het bos, en dat leidt dan tot brandnetelplagen, maar ook tot haarden van Veelbloemige roos. Paden kunnen veel hoger gemaakt worden als je zand of snippers tussen boomstammen stort. In Natuurpark Spoorzicht zijn hoge paden (dijkjes) noodzakelijk in de regentijd (december tot mei). |
| Iepziekte - Doel heiligt het middel niet
De bedoeling van het kappen is helder. Het vellen werkt preventief voor andere bomen binnen het vliegbereik van de kever. Het besef wordt steeds sterker dat bestrijding noch preventief noch genezend werkt, en ogenschijnlijk geldverspilling is. Het werkt niet preventief voor bomen die in het park staan, want die besmetten elkaar met de schimmel, via wortelcontact. En je roeit bomen uit die wellicht nog resistent hadden kunnen worden. En dat alles om iepen van de Amsterdamse grachtengordel te beschermen, op kosten van de Diemer gemeenschap? Of bestaat er een betere reden voor preventie? In NO-Flevoland weten ze er meer van: nadat ze alle iepen preventief gerooid hadden, kwam de essentaksterfte langs, en ontstond het besef dat preventief rooien garant staat voor een boomloos landschap. En dat is in Diemen een gedeelde zorg: zieke iepen, zieke essen, zieke paardenkastanjes, je zou haast blij worden van al die jonge zomereiken die overal opkomen. |
| Iepziekte - Kever versus Schimmel
De keverlarve overwintert als pop in gangen onder de schors. In het lente knaagt de kever zich naar buiten. Na paring gaat vrouwtje kever op zoek naar een nieuwe boom om eieren te leggen. Om uitvliegen te voorkomen moeten houtzagers 's winters de aangetaste bomen vellen en ontschorsen. De pop gaat dan dood. Gevelde stammen mogen niet worden vervoerd, en niet gebruikt als openhaard hout, want alle hout kan besmet zijn met de schimmel. Leg hout van een gevelde iep, naast een nog niet besmette iep, en de kans is groot dat ook die iep de schimmel krijgt. Dus als je iepenstammen legt naast paden, doe dat dan niet onder iepenbomen, maar in het elzenbroek ! In de late herfst van 2024 zijn massaal mogelijk zieke iepen omgezaagd en langs de paden gelegd onder gezonde iepen. Die boombeheerders doen maar wat, is dan de eerste indruk, want wie legt er nou besmet hout onder een gezonde boom? Dan ben je toch niet goed bij je hoofd? Of is het werk in uitvoering waardoor je een volgend jaar gegarandeerd weer werk hebt? |
| Iepziekte - Herkenning van veraf
In de winter herken je zieke bomen niet. In de zomer wel, dus worden zieke bomen dan gemarkeerd met verf. En dat zie je ieder jaar gebeuren, als je in het park rondloopt. Als je goed kijkt zie je welke boom ziek is. De boom verdroogt letterlijk, en het eerst zie je dat aan bladverwelking. Groen blad wordt bruin in de kroon van de boom. De schimmel groeit in de houtvaten van de boom. De boom produceert als reactie gomblazen. Die blazen moeten de groei van de schimmel stoppen. Daardoor raken de houtvaten verstopt. De schimmel kan van het ene houtvat in het andere komen. De boom sterft als er teveel houtvaten zijn afgesloten. Merkwaardig genoeg zijn zieke iepen pas in oktober 2024 voorzien van stippen, en oktober is te laat om te kunnen zien of een boom een beetje ziek is of juist heel erg ziek is. Je vraagt je dan ook oprecht af waar de boomdienst mee bezig is. Nieuwe inzichten? Of gewoon alle oudere bomen slopen? Ziek zijn betekent weghalen bij de grond, dus niet stobben of knotten maar alles volledig weg halen, en zelfs de boomvoetbast wordt dan afgestoken (met een spa). Je zou er nog mee kunnen leven, ware het niet dat zoveel biomassa (schors, hout, twijgen, blad) leidt tot versnelde verruiging van de plek waar dat gebeurt, en dat als je hout laat liggen, je de bramen die eronder kiemen niet meer kunt bestrijden. Zo verwordt bestrijding van de ene exoot (Iepziekte veroorzaker), de triomf van 2 andere exootsoorten (Dijkviltbraam en Veelbloemige roos) die daardoor niet langer bestrijdbaar zijn. Dit kan niet de bedoeling zijn, maar ontstaat omdat opdrachten worden uitgezet bij verschillende aannemers die van elkaars bestaan en opdrachten niet op de hoogte zijn, en als ze dat wel zijn er geen boodschap aan hebben. De een maakt het werk van de ander onuitvoerbaar, door zelf zo goedkoop mogelijk te werken. |
| Iepziekte - Besmette wortels
Het omhakken en schillen van besmette bomen werkt niet genezend, omdat ook de wortels zijn besmet, en die lopen een jaar later gewoon opnieuw uit. Zo ontstaan telkens opnieuw haarden van jonge bomen die vanuit de wortel al zijn besmet (in de eerste levensjaren hebben ze van de schimmel nog geen last). Als je zieke bomen met rust laat, dan overwint een deel van de bomen de schimmel, en een ander deel gaat gewoon dood. Overwinnen is niet het zelfde als resistentie opbouwen tegen de schimmel. Als een boom jaren later opnieuw wordt besmet, blijkt hij niet resistent te zijn. Die boom loopt alsnog het risico eraan te overlijden. |
| Iepziekte - Wie zal dat betalen
Tot midden jaren tachtig betaalde de rijksoverheid de Iependienst om zieke iepen te rooien. Dat werd te duur, en dus werd de verantwoordelijkheid overgedragen aan de gemeente. Die huurt aannemers in om de klus te klaren. |
| Iepziekte - Herkomst schimmels
Er zijn aanwijzingen dat de schimmel Ophiostoma ulmi al in het midden van het Holoceen bestond (circa 4000 v.C), maar de bewijstlast daarvoor is flinterdun. In 1918 importeerde een Nederlandse boomkweker een Oostaziatische iep, en kreeg de schimmel erbij cadeau. Een kleine tien jaar later ging er een iep op export naar de Verenigde Staten, en hoppa, sindsdien kent men daar Ophiostoma ulmi ook. Eind jaren '60 kwam er een iep uit de Verenigde Staten in Groot Brittannië terecht, en daar gingen tussen 1971 en 1978 zo'n 20 miljoen iepen verloren aan de nieuwe iepziekte Onderzoek wees uit dat er een nieuwe soort schimmel was ontstaan. De nieuwe bleek veel aggressiever dan de oude. |
| Iepziekte - Biologische vijanden? Niet doen
Natuurlijk zit men niet stil, en er worden nieuwe manieren uitgetest. Zo is er een Pseudomona bacterie ontdekt die in te zetten is tegen de schimmel, er is een bronswesp ontdekt die zich kan laven aan de larven, en er is een roofwants die ook graag een keverlarfje lust. Maar zoals zo vaak, als je biologische vijanden los laat in het wild, dan heb je kans op generalisten (die meer soorten eten dan de bedoeling is), of zich niet willen beperken tot dat ene iepenlaantje waar ze werden vrijgelaten. En er bestaat altijd een kleine kans dat die biologische vijanden in staat blijken om nog onbekende lifters mee te nemen (bacterie, virus, schimmel), met een ongewenste plaag tot gevolg. De WUR (Wageningen) doet onderzoek naar biologische bestrijdingsmiddelen. Over doen of niet doen, denken ze daar heel anders. Het biedt jobs. Bestrijding van Veelbloemige roos (Rosa multiflora) met behulp van biologische vijanden werd een ramp in de USA, maar was goed voor ruim 40 jaar wetenschappelijk onderzoek en etterlijke leerstoelen, verbonden aan tal van instellingen. Met als enig positieve resultaat dat er nu nog wat meer invasieve exoten op de lijst in de USA staan. |
| Iepenprotocol? (toegevoegd september 2025)
op zoek naar het begrip iepenprotocol kwam ik op een aantal sites, zoals boomzorg.nl, vbne.nl, en sif.nl. Zij geven tips die soms inmiddels wettelijk al verboden zijn, zoals het vervoer van besmet hout over de weg. En (klik op deze link en open die in een nieuw tabblad) https://openresearch.amsterdam/image/2024/5/2/poster_iepenpage_def.pdf (de iepenpage poster) (een pdf bestand over ontheffing die Amsterdam moest aanvragen). Deze poster is ook te vinden onder de (klik op deze link en open die in een nieuw tabblad) https://openresearch.amsterdam/nl/page/102146/ontheffing-en-activiteitenplan-iepenpage (Ontheffing Iepenprotocol Amsterdam). De VBNE kwam in 2014 met een protocol voor het bestrijden van iepen. Helaas is dat protocol verouderd, en mogen bepaalde handelingen niet meer. Glyfosaat mag echt niet meer in natte moerasbossen. Vervoer over de weg is aan banden gelegd. Sif geeft ook tips hoe iepenziekte te voorkomen, niet alleen door resistentere rassen te zetten, maar vooral ook door gereedschap te ontsmetten en gereedschapskeuze. Zorg dat de wortels en bast niet worden aangetast. Dat maakt de iep vatbaarder voor iepziekte. Op de wortels rijden met een dragline, bijvoorbeeld bij een baggerklus vanaf de kant, beschadigt iepenwortels. Gebruik bijvoorbeeld grondboring bij de aanleg van leidingen en kabels. Gebruik bij bosmaaiers een afstandbeugel. Ter ontsmetting: gebruik bijvoorbeeld het desinfectiemiddel Ecolab p3 Alcodes. Er zijn ook snoeischaren met een verstuivingssysteem, zoals de Felco 19. Na iedere snede wordt de schaar automatisch ontsmet. Allemaal heel logisch. De SIF heeft ook een handleiding voor goed iepenbeheer, met daarin o.a. de tip om in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) of Bomen verordening een Artikel Iepziekte op te nemen. Dit artikel regelt het rooien en onschadelijk maken van zieke bomen of bomen die als broedboom fungeren. Het verbiedt het in bezit hebben van ongeschild potentieel broedhout. Het Artikel Boomziekten omvat alle iepen die in de betreffende gemeente staan, ook die op particulier terrein en buiten de bebouwde kom. Dat klinkt goed, op zich, en Amsterdam had de iepziekte aanpak inderdaad in de APV staan, maar door de omgevingswetgeving is dat een ontoereikend medium. Boomzorg.nl geeft zowel goede als slechte tips. Men laat middels interviews experts aan het woord, mensen met jarenlang opgebouwde deskundigheid, maar zonder adequate juridische kennis. Daardoor heb je het gevoel dat betoogd wordt dingen te doen die je eigenlijk uit je hoofd zou moeten laten. Het blijkt telkens te gaan om het Amsterdamse model/protocol (dat gekopieerd werd uit Friesland en Groningen, en ook werd toegepast in Amstelveen). En waarmee in het verleden ook gewerkt werd in Diemen, zij het op details net een beetje anders. iepziekte bestrijden door feromoonvallen geeft 2 tips. 1. hoe meer kevers we in de vallen vangen, hoe meer er in de omgeving (circa 10 km omtrek) zullen zijn. 2. Hogere temperaturen maken dat kevers vroeger en later vliegen. Je moet dus rekening houden met eerdere en latere besmetting in het jaar, dan voorheen. De Wikipedia geeft op haar pagina over de iepenspintkever een foto van de vraatgangen van een iepenspintkever Het voorbeeld op de foto komt uit de USA, maar hier zien ze er net zo uit. Jaren geleden maakte ik er een foto van, maar waar die nu is, weet ik niet. Wat mij opviel was dat de stammen die op 11 juli 2025 uit Spoorzicht zijn afgevoerd, totaal geen vraatgangen hadden. En dat is opmerkelijk, want in het verleden zag ik ze vaak op geschilde stammen. |
 |
Startpagina |