Gewimperde aardster
(Geastrum fimbriatum Fries)
Syn.: Geastrum sessile (Sowerby) Pouzar.
NMV Ga 211040

Gewimperde aardster kende ik vroeger alleen maar uit de duinen. Natuurgids Ton Puts (Oranjekom) vertelde dat ze gemakkelijk te verwisselen waren met Gekraagde aardster, en ik kon me dat toen nog niet goed voorstellen. Gekraagde aardsterren in Diemen zijn veel groter en lomper (zowel het bolletje als de slippenkrans zijn groter) dan Gewimperde aardsterren in de duinen. Een Gekraagde aardster herkende ik toen nog aan de kraag. Dat de Gekraagde ook een gewimperde mondzone heeft, wist ik toen nog niet.

Toen Champignons in de Jordaan verscheen in 1999, bleek natuurgids Ton Puts achterin vermeld te staan bij de waarnemers. En dat verraste me, want ik had verwacht dat hij met al zijn veldkennis wel zou hebben behoord tot het selecte groepje dat de determinaties had verricht.

Shocking waren dan ook de Gewimperde aardsterren in het Spanderswoud. Dat leken wel Gekraagde aardsterren. En enkele ervan bleken dat ook te zijn, compleet met omgekrulde slippenkrans, en lidteken. En andere er pal naast staand waren toch echt Gewimperde aardster, met vastgegroeide aarde, zonder lidteken. Zoveel kunnen ze dus op elkaar lijken. Wauw!.

Biotoop:
Bosaardster van loofhout, naaldhout en gemengd bos. Op zandgrond, leemhoudende bodem, kleigrond, kalkrijke milieus (fietspaden); in buitenland ook op hoogveen. In voedselrijke milieus en in voedselarme (maar dan op plekken met humus opeenhoping), op droge tot matig vochtige plaatsen. Niet in broekbossen. Geen vochtminnaar.

Houtsoorten:
Loofhout (berk, beuk, duindoorn, es, esdoorn, eik, meidoorn)
Naaldhout (den, fijnspar)

Verwisselbaarheid:
Volgens Jalink, p. 39-40 worden jonge exemplaren van de Gekraagde aardster soms aangezien voor Gewimperde. De kraag is dan nog niet gevormd, de hof is nog moeilijk zichtbaar, de slippen zijn diep naar onderen gekruld, en het bolletje zit in een verdieping.

Twee verschillen om eruit te komen:

• Gekraagde heeft geen vastgegroeide aarde onder de slippenkrans, Gewimperde wel
• Gekraagde heeft wel een lidteken onder de slippenkrans, Gewimperde niet

Viltige aardster (Geastrum saccatum) is saccaat, zoals de soortnaam aangeeft, dat wil zeggen, heeft omgekrulde slippen. Bij de Viltige zijn de slippen soms bijna 180 graden omgedraaid. Viltige aardster heeft wel een ringvoor, wel een lidteken, maar geen vastgegroeide aarde onder de slippenkrans.

De Bruine aardster (Geastrum elegans) heeft een geplooid-gevoorde mondzone, kegelvormig, niet begrensd, heeft vastgegroeide aarde, en volgens de boekjes geen lidteken. Bruine aardster lijkt sprekend op Gewimperde aardster, alleen het bolletje is langgerekter, en de mondzone krijgt tijden de groei een duidelijk tuutje door de kegelvormige plooiing rond de opening.

Tijdens een IVN-minicursus paddenstoelen kwam iemand jaren geleden aanzetten met een zogenaamd Roze aardster (Geastrum rufescens). Rufescens betekent 'rood wordend'. Een Roze aardster verkleurt rood als je erin kerft. Het bleek een Gewimperde aardster te zijn, met een vaag roze tint.

• De Gewimperde heeft vastgegroeide humus onder de slippenkrans, de Roze heeft dat ook.
• De Gewimperde heeft een gewimperde mondzone, de Roze aardster heeft dat ook.
• De Gewimperde heeft geen lidteken onder de slippenkrans, de Roze ook niet.
• De Gewimperde heeft geen steel, de Roze soms wel.
• Uiteindelijk blijft er bij twijfel maar een truc over: het beschadigen. De Gewimperde verkleurt niet donker rood bij beschadiging, de Roze doet dat wel.

Lastiger is het herkennen van Gewimperde aardsterren achteraf, aan de hand van foto's, in plaats van in het veld. Vooral als foto's onder bedonderde omstandigheden gemaakt zijn (slecht weer, nattig, besmeurd met rood-bruine sporen van andere paddenstoelen, te weinig licht, geen onderkant).

In de regio Groot-Amsterdam spant het vooral tussen Gekraagde aardster en Gewimperde aardster, en met name tussen de vormafwijkingen van beide soorten. Als ze er altijd maar het zelfde uitzien, zou het knap saai worden. Je moet hier dus altijd voor geval van twijfel, ook een foto van de onderkant van de slippenkrans maken.

Plekken waar beide soorten vlak bij elkaar voorkomen: Gaasperpark (Sparrenbos), in het Gooi langs het fietspad aan de oostkant van camping Fransche kamp, bij Kivietsdal (fietspad langs de Gooiersgracht richting 't Laer), en bij de Vuursche Dreef (Stulpse laan), in de beukenlaan pal achter de parkeerplaats.

Kenmerken: Zie: Bouw van het Geslacht Aardster (Anatomie Genus Geastrum)

• vruchtlichaam: geen roodverkleuring bij beschadiging
• bolletje: ongesteeld, zonder apofyse (voor het vaststellen hiervan zijn oude of gedroogde exemoplaren nodig)
• bolletje mondzone: gewimperd en niet-begrensd (glad, dus niet geplooid-gevoord, geen hof, geen ringvoor)
• bolletje mondzone: vlak tot kegelvormig
• bolletje mondzone: soms wel een wat lichtere kleur "ring", maar dan met geleidelijke overgang
   
• slippen: (6-10) saccaat (bijna 180 graden omgekruld)
• slippen: aan de onderzijde met vastgegroeide grond
• slippen: als de zwamvloklaag met vastgegroeide grond loslaat bij de sliptop, wordt een glanzende roomwitte laag zichtbaar
• slippenkrans: zonder lidteken

Fibriatum betekend 'gewimperd'. Gewimperd duidt niet op de aanwezigheid van wimpers, maar op een gladde (niet geplooid, niet gevoorde) mondzone, oftewel op wat ontbreekt.
Een andere omschrijving is: gewimperd = een straalsgewijs gevezelde mondzone.

In Jalink (1995) staan sleutels voor gedroogde exemplaren, niet primair bedoeld voor veldwaarnemingen.
Tabellarische overzichten, p.19-20, werken het snelst voor soortbepaling.

Tabellarisch voorbeeld:

• Aardsterren met gewimperde mondzone ->
• Bolletje ongesteeld of gesteeld, steeds zonder apofyse, zwamvloklaag met vastgegroeide aarde ->
• Slippen saccaat, slippen niet hygroscopisch, vruchtlichaam niet rood verkleurend ->
• Gewimperde aardster

Bronnen:
Chrispijn, R. ed. (1999), Champignons in de Jordaan (De paddenstoelen van Amsterdam), Schuyt en Co, 162-163.
Hansen L. & H. Knudsen (1997), Nordic Macromycetes, Vol. 3, Heterobasidioid, aphyllophoroid and gasteromycetoid basidiomycetes, Kopenhagen, 1997, 444 pp.
Jalink, Leo M (1995) De aardsterren van Nederland en België, Coolia 38 Supplement.
www.mycobank.com

Determinatietabel:
Zie de determinatietabel op deze site.