Zwartwordende stuifzwam - Lycoperdon foetidum

Zwartwordende stuifzwam
( Lycoperdon foetidum Bonord. )
(Syn.: Lycoperdon nigrescens Pers. )
NMV Ga 216010

Taxonomie (stamboom):
Zwartwordende stuifzwam is van het geslacht Lycoperdon uit de familie Stuifzwamachtigen (Lycoperdaceae). Voor deze groep bestaan aparte beschrijvingsbegrippen, zoals gleba, subgleba, e.d. Voor uitleg, zie hier.

Laurens van der Linde maakte deze schitterende foto.

Foto: Westerheide), 30 okt. 2004

Foto: Zuiderheide, 30 okt. 2004

Foto: Westerheide, 30 okt. 2004

Veldkenmerken:
Twee tot vijf cm hoge, stuifzwam met een peervorm die niet op hout groeit. Heel jong grijsachtig wit, maar al vrij snel via geelbruin naar bruin. Ook het gleba wordt bij rijping bruin (olijfbruin).
Opmerkelijk zijn de stekeltjes: meestal bruin getopt, soms zwart, gekromd, jong samengesteld, ouder meer solitair staand.
Die stekels kunnen tot wel 4 mm. lang worden, het lijkt soms net een cactus. Als de stekels eraf vallen, blijft een netvormige tekening zichtbaar op de opperhuid, als een soort van hoekige vlakjes.

Ik leerde hem kennen als Stinkende stuifzwam, een mooie Suske & Wiske titel, alleen de geur ontbrak.

Variabel uiterlijk:
De Zwartwordende stuifzwam is ongelooflijk variabel van gestalte en kleur, van wittig, bleek bruin tot diep donker. Er zijn er op Texel heel wat gesneuveld, én gefotografeerd, want iedere keer bleek het toch weer dezelfde soort te zijn.

Niemand vertelde me dat je in geval van twijfel, zo'n ding ook kunt uitgraven. Dat werd volop gedaan, overigens, door microscopisten. Als je er eentje uitgraaft, dan zie je of hij een stevige wortel heeft, of niet. Bovendien kun je met een loepje de opperhuid beter bekijken.
Een van de vergelijkbare soorten op Texel is de Melige stuifzwam, en die heeft een stevige pseudowortel.

Foto: Bussums' Bloei, 26 okt. 2010

Linkerfoto toont netwerkpatroon.
Aan de opening kun je zien dat het geen Parelstuifzwam is. (QED)

De rechterfoto toont aan dat je echt een huishoudschaar moet gebruiken voor een zinvolle doorsnede.

Foto: Zwaluwenberg, 18 sep. 2011

Biotoop:
Meestal op tamelijk arme, plaatselijk humusrijke, zure of pleistocene zandgronden, ook op lemige, en kleiige bodem, op heidevelden, in loof- en naaldbos, in jeneverbes struwelen, verder in lanen, parken, schraal grasland, en kalkarme duinen, vaak bij eik (eik levert zure humus).
Augustus tot half oktober is het kansrijkst.

Regio:
Zwartwordende stuifzwam is in de groot-regio Amsterdam in de jaren '90 in twee kilometerhokken aangetroffen. Het is niet echt een kansrijke soort om tegen te komen.
Op de Gooise heide ligt dat totaal anders. Fransche kamp, Wester- en Zuiderheide, zijn kansrijke plekken.

Foto: Fransche kamp 15 okt. 2005

De foto's zijn niet genoeg voor determinatie vanaf de foto. Ten eerste zijn ze geflitst (onechte kleur), ten tweede zijn ze niet scherp genoeg om de veldkenmerken te kunnen zien.

Trucs tegen Verwisselbaarheid:
Stekels afvegen:
Zwartwordende stuifzwam, Parelstuifzwam en Stekelige stuifzwam hebben met elkaar gemeen dat als je de stekels eraf wrijft, er dan een netvormig patroon achterblijft op de opperhuid. Die patronen lijken vaag op elkaar. De zwamgeur niet, en de stekels zelf niet.

Stekels afvegen doe je om:

Parelstuifzwam te onderscheiden van Plooivoetstuifzwam (Calvatia excipuliformis),
Zwartwordende stuifzwam te onderscheiden van Stekelige stuifzwam (Lycoperdon echinatum), en
Zwartwordende stuifzwam van Donkerbruine stuifzwam (Lycoperdon umbrinum).

Stekels van Stekelige stuifzwam zijn 3-7 mm lang, zeer slank, goudgeel, laten geen netstructuur na bij afwrijven (afbreken), en worden niet zwart bij ouderdom.
Stekels van Zwartwordende stuifzwam zijn tot 4 mm lang, samengesteld uit 4-6 stekels die met de top aan elkaar vast zitten, lichtbruin, en worden zwart bij veroudering.
Stekels van Donkerbruine stuifzwam zijn zeer slank, niet in groepjes geplaatst, vallen niet af, en laten geen netstructuur na bij afwrijven (afbreken).

Opvallend is dat oudere Zwartwordende stuifzwammen sprekend lijken op oudere Melige stuifzwammen in duingebieden. Twee verschillen zijn me opgevallen:

Gigantische pseudowortel die alleen de Melige stuifzwam heeft
Geperforeerd velletje dat de Melige stuifzwam niet heeft

Substraat: Zwartwordende stuifzwam groeit op de grond. nooit op hout. Peervormige stuifzwam groeit op hout, en als de Peervormige al op de grond lijkt te staan, dan zit hij op begraven hout.

Foto: Texel 7 nov. 2004
Als Zwartwordende stuifzwam stekels verliest,
heeft hij een geperforeerd velletje, zoals Parelstuifzwam.

Foto: Melige stuifzwam heeft nooit stekeltjes gehad, en eindigt kaal (licht melig) zonder gaatjes.

Bronnen: Bronnen:
R. Philips (1981) Paddestoelen en Schimmels van West-Europa, Spectrum Natuurgids, pp. 246-251
Gerhardt (2006), De grote Paddenstoelen Gids (voor onderweg), Tirion Natuur, pp. 594-611
Hansen e.a. (1997), Nordic Macromycetes, Kopenhagen, Vol 3, p. 298-340.
R. Chrispijn e.a. (1999), Champignons in de Jordaan, pp. 157-161 (John Reijders)
H. Vermeulen (1999), Paddestoelen, Schimmels en Slijmzwammen van Vlaanderen, Wielewaal, Turnhout, p. 539-543.

Top